Styczeń 1793 roku. Wojska pruskie na mocy układów rozbiorowych wkraczają do Wielkopolski. Z klasztoru, w którym żołnierze dokonują rzezi, nieznajomy wyprowadza Jakuba, niedoszłego królobójcę, i młodą zakonnicę. Jakub jest świadkiem ślubu zawieranego przez jego dawną narzeczoną, teraz brzemienną, z jego przyjacielem oraz wyuzdanego aktu miłosnego, po którym dostaje ataku epilepsji. Nieznajomy daje Jakubowi brzytwę mówiąc, że może być Jezusem oczyszczającym świat od zła i grzechu.

Rok 1793. Do Wielkopolski wkraczają wojska pruskie, dokonując rozbioru Polski. Do klasztoru zamienionego w więzienie przybywa Nieznajomy. Wywozi skazanego na śmierć Jakuba i nakazuje mu powrót do rodzinnego dworu. Tam Nieznajomy wręcza mu brzytwę z przykazaniem, aby ten oczyścił świat ze zła i występku. Owa brzytwa staje się głównym elementem siejącym spustoszenie. Jej ostrze nie raz błyśnie na ekranie. Z minuty na minutę szaleństwo coraz bardziej ogarnia film. Pogłębiając się coraz bardziej w obłędzie, bohater, prowadzony przez Diabła, zaczyna dokonywać dzieła zniszczenia.

Wizja spróchniałego świata, który rozsypuje się od pierwszego uderzenia wojsk rozbiorowych wkraczających do Polski na mocy traktatu w styczniu 1793 roku, wyrasta z tradycji romantycznego i neoromantycznego dramatu. "Diabeł" to w istocie rodzaj plenerowej sceny w ogromnym teatrze. Jej centralnym punktem jest polski, już nadpalony, dworek - dom rodzinny Jakuba. Wokół las i pałace - ogniska zepsucia i rozpusty. Między drzewami klucza obce wojska, w pałacach trwają orgiastyczne bale; ich uczestnicy bełkocą o konfederacji. Jakub w dialogu z Diabłem szamoce się z własnymi obsesjami popadając w obłęd psychiczny.

Jakub, podobnie jak Kordian, próbował zabić króla, ale zemdlał w progu jego sypialni, wskutek czego trafił do więzienia. Kiedy dochodzi do drugiego rozbioru Polski, zostaje oswobodzony przez tajemniczego mężczyznę w czerni, który nakazuje mu udać się w rodzinne strony. Na miejscu czeka na Jakuba seria przerażających odkryć. Oszalały z rozpaczy i wściekłości rozpoczyna krwawą krucjatę.